فشردگی‌‌ خطرناکترین پدیده برای نظامیان غواص

نوشته :محمد نوبخت (کارشناس ارشد بیوتکنولوژی)

ویراستاری مجدد:دکتر رحمت سخنی از مرکز آموزشی درمانی امام خمینی (ره) ارومیه

Dr.RAHMAT SOKHANI

فشاری که بر بدن وارد می‌‌شود با عمق دریا نسبت مستقیم دارد. فشار وارده بریک جسم شناور در عمق دریا به متناسب با وزن آبی است که روی آن است. قبل از اینکه غواص سطح دریا را برروی انجام یک غوض ترک نماید تحت فشار یک اتمسفر ( 1 بار ) بر متر مربع است و سپس در مقابل هر متر نزولی ، فشار مذکور به میزان 1% افزایش خواهد یافت. به بیان دیگر هر 10 متر ارتفاع آب، یک اتمسفر فشار خواهد داشت. بنابراین فشاری را که بدن در هر عمقی تحمل می‌نماید عبارت خواهد بود از مجموع فشار آب در عمق مورد نظر به علاوه‌ی فشار جو (یک‌بار) که به این مجموع ، فشار مطلق گفته می‌شود. مثلاً فردی که در عمق 20 متری آب در حال غواصی است در مجموع 3 اتمسفر بر متر‌مربع فشار مطلق بر بدن او وارد می‌شود.وقتی که جسمی در ظرفی پر از مایع قرار داده می‌شود سطح مایع بالا می‌‌‌آید. علت این است که جسم مذکور برای باز کردن جای خود از هر سو به مایع فشار وارد می‌سازد و به عبارت دیگر مایع جابجا می‌کند. علاوه بر این مشاهده می‌شود که جسم بعد از قرار گرفتن در مایع سبکتر می‌گردد. علت این است که جسم مذکور تحت تأثیر نیروی بالا برنده است و این نیرو در جهت مخالف نیروی پایین رونده که همان نیروی جاذبه است عمل می‌‌کند. بین مایع جابجا شده و نیروی بالا برنده یک رابطه مستقیم وجود دارد که این رابطه طبق قانون ارشمیدس به شرح زیر می‌‌باشد :«وقتی جسمی کاملاً یا بخشی از آن در مایعی شناور شود ، نیروی بالا برنده برابر است با وزن مایع جابجا شده»

وقتی جسمی در داخل مایع قرار می‌‌گیرد وضعیت آن بستگی دارد به اندازه و وزن آن جسم و نیروی بالا برنده که در این رابطه سه احتمال وجود دارد.

الف – اگر وزن جسم از نیرو بالا برنده بیشتر باشد آن جسم غرق می‌‌شود در نتیجه می‌‌گوئیم بویانسی (یا شناوری ) منفی است.

ب – اگر وزن جسم با نیروی بالا برنده برابر باشد جسم در وضعیت موجود خود باقی می‌‌ماند که گفته می‌‌شود بویانسی(یا شناوری ) خنثی دارد.

ج – اگر وزن جسم کمتر از نیروی بالا برنده باشد جسم بطرف سطح آب بالا رفته و از سطح آب بیرون می‌‌آید. که در اینصورت بویانسی (یا شناوری ) آن مثبت است.

در شرایط عادی غواص دارای بویانسی (یا شناوری ) مثبت است و در زمانیکه کاملاً زیر آب است باید وزن خود را با بکارگیری وزنه های تعادلی افزایش دهد. غواص در لباس غواصی دارای خاصیت شناوری (بویانسی ) است که علت آن وجود هوا در ریه های غواص و همچنین هوای محبوس شده در لباس غواصی و خاصیت شناوری یا بویانسی دستگاه‌های غواصی می باشد. برای آنکه غواص بتواند براحتی به زیرآب فرود رود باید هوای لباس خود را قبل از غوص ، در سطح آب تخلیه نماید.بعد از غوص رفتن ، با افزایش فشار آب ، هوای داخل لباس متراکم شده و لذا وزن جابجائی غواص کاهش می‌‌یابد، ودر نتیجه شناوری منفی افزایش می‌‌یابد ودر این حالت سرعت نزولی غواص بیشتر می‌‌گردد. اگر غواصی که در عمق دارای اندکی بویانسی منفی است لباس خود را بیشتر باز کند بطرف سطح آب شناور می‌‌گردد. در حین صعود هم فشار آب گاهش یافته و هوای داخل لباس بیشتر خواهد شد و سرعت صعود افزایش می‌‌ یابد. غواصها برای خالی کردن هوای داخل لباس شیوه‌ای خاص دارند، و آن تخلیه هوا از سر آستین لباس می‌‌باشد که موجب کاهش خطر ترکیدن لباس می‌‌گردد.

تغییرات حجم در اثر تغییرات فشار

هرچه به فشار جو نزدیکتر باشد تغییرات حجم ناشی از فشار بیشتر است. زمانیکه غواص به عمق می‌‌رود فشار پیرامون وی به صورت یک رابطه مستقیم با افزایش عمق بیشتر می‌‌شود. این تغییر در فشار بطور مداوم به بافتها و مایعات بدن منتقل می‌‌گردد. بافتها در اعماق زیاد ( بخصوص اعماق پایین تر از 200 متری) بطور قابل ملاحظه ای تغییر شکل می یابند. در حالیکه عموماً به نظر می‌‌رسد که غیر قابل تغیر و فشرده شدن هستند.گازهای در بدن و حفره های آن از قانون بویل تبعیت می‌‌کنند. بنا بر این اصل هوا در گوش میانی و کانال شنوایی خارجی و همچنین در سینوسهای تنفسی در هنگام غوص منقبض شده و فشار منفی واقعی ایجا د می‌نمایند. با این حال هر حفره‌ای که بطور آزادانه با مجرای تنفسی مرتبط باشد می‌‌تواند به راحتی از طریق ریه ها با انجام مانور ها یی مثل مانور والسالوا پر شود. اما حفره هایی که با فضای بیرون ارتباطی ندارند ، نمی‌تواند میزان فشار منفی ایجاد شده را جبران نمایند در نتیجه خون و مایعات به داخل مخاط کشیده شده و سرانجام رگهای دیواره ای پاره می‌شوند و حفره توسط خون غیر قابل فشرده شدن به همراه گاز موجود در ان پر می‌‌شودپر شدن حفره می‌‌تواند بسیار دردناک بوده، ممکن است موجب از خود بطخود شدن یا هراسان شدن غواص بی تجربه گردد. در حین غوص که هوا داخل کانال شنوایی خارجی فشرده می‌‌گردد ، ممکن است آب سرد وارد کانال شده و در اثر تماس آن با پرده گوش ایجاد سرگیجه نماید و هنگامیکه هوا در گوش میانی فشرده شود ، لوله شیپور استاش کلاپس نموده، سبب می‌شود پرده گوش به سمت داخل کشیده شده، (به دلیل افزایش فشار خارجی ) باعث درد و ناراحتی و اختلال شنوایی ‌‌گردد ، مگر آنکه با انجام مانور والسالوا ، تغییرات ایجاد شده اصلاح گردند. اما اگر انجام این مانور به تأخیر افتد ممکن است قادر به غلبه انسداد شیپور استاش و باز نمودن آن نباشد. بدین ترتیب پرده صماخ در اثر تغییرات بسیار جرئی در عمق و ارتفاع ممکن است پاره شود. غواصان با پرده گوش پاره شده را می‌‌توان از خروج حبابهای هوا از گوش آسیب دیده که در طی انجام مانور والسالوا در زیر آب صورت می‌‌گیرد تشخیص داد.اگر یک غواص سالم لباس مرطوبی که کاملاً باندازه های فیزیکی بدن وی مطابقت دارد بپوشد و کلاه آبی مناسب را به سر کند و لوله استاش نیز بصورت طبیعی تهویه شود ، فشار منفی ممکن است در مجرای گوش خارجی ( که از یک طرف نیز به پرده صماخ ختم شده ویک مجرای بسته را تشکیل می‌‌دهد ) به وجود  آمده، سبب متمایل شدن پرده به سمت خارج شود و باعث عوارض بعدی ‌گردد.اهمیت این مسائل به ظاهر جزئی که شایع نیز می باشد این است که در اغلب موارد سبب هراس بی مورد غواص شده و عواقب نامطلوب و مشکلات تنفسی را برای او به دنبال خواهد داشت.

باروترمای گوش میانی که در خلال نزول غواص اتفاق می‌‌افتد ، اختلال شایعی در نزد غواصان می باشند که علائم آن شامل :

- احساس فشار-کری انتقالی- درد- پارگی پرده صماخ

سرگیجه ناشی از تغییر فشار عارضه ای است که در اثر افزایش فشار به صورت نامتقارن در دو گوش میانی به وجود آمده و سبب تهوع و استفراغ و از خود بیخود شدن غواص می‌‌گردد. وقتی چنین وضعیتی در زیر آب اتفاق بیافتد ممکن است آسیبراسیون و غرق شدگی را بدنبال داشته باشد.در حین اینکه غواص به نزول خود ادامه  می دهد وادار می‌‌گردد تا هوای فشرده تری را استنشاق نماید ودر کنار آن نیز کار تنفس به صورت قابل توجهی افزایش یافته و به همراه آن ازدیاد مقاومت تنفسی دیده می‌‌شود.حتی اگر سیستم همراه غواص بخوبی طراحی شده باشد نیز این موارد سبب ایجاد محدودیت گردیده و ممکن است منجر به تنگی نفس هیپروکاپنیک ، به خصوص در غواصی با فعالیت زیاد و سختی کار گردد. مثلاً در غواصی که در خلاف جهت جریان آب بایستی حرکت ‌‌کنند یا اینکه سعی در کنترل تغییر ناخواسته شناوری داشته باشند.بافتهای بدن می‌‌توانند فشار زیادی را تحمل نمایند. انسان توانسته است عملاً غوص های تا عمق 350 متری (یا 1000 پا ) انجام دهد و در شرایط آزمایشی در معرض فشاری برابر بایک غوص 500 متری ، ( 1640 پا) قرارگیرد. بافتها در اعماق زیاد (بخصوص اعماق پاییتر از 200متری ) بطور قابل ملاحظه تغییر شکل می یابند. در حالیکه عموماً به نظر می‌‌رسد که غیر قابل تغییر و فشردن شدن هستند.جانوران کوچک مثل موش ، بز، میمون توانسته اند فشاری برابر با یک غوص 1700 متری (5577پا) را تحمل کنند. بیشترین عمقی راکه یک غواص (بدون تجهیزات غواصی ) با یک دم کاملاً عمیق (در قبل از غوص رفتن)، می‌‌تواند پایین رود از حدود 30 متر بیشتر خواهد بود. چرا که در حین نزول سینه ها شروع به فشردن شدن می کنند.بیشتر قسمتهای بدن از مایعات غیر قابل فشردن شدن تشکیل شده است که فشار وارده از خارج را بطور یکنواخت به تمام بافتها منتقل می‌‌کند.اگر فشار هوایی که به غواص می‌‌رسد برابر با فشار محیط اطراف او باشد ، نقاط توخالی بدن مانند ریه ها ، گوش های میانی و سینوس ها از نظر فشار با بافتها و محیط خارج در تعادل خواهند بود. اشکالات مربوط به فشار که در هنگام پایین رفتن یک غواص پیش می آید زمانی آغاز می‌‌شوند که فشار در نقاط طبیعی محتوی هوا در بدن یا در دستگاهای محتوی هوا در نزدیکی بدن غواص متعادل نشوند.محلهای طبیعی محتوی هوا در بدن ، هواکش هایی دارند که بطور طبیعی فشار داخل و خارج را متعادل می‌‌کنند. به عنوان مثال ریه ها به وسیله تنفس متعادل می‌شوند. گوش میانی و حلق به وسیله شیپور استاش و سینوسها به وسیله عبور هوا به بینی مربوط هستند. اگر این مجاری مسدود شوند مثلاً به وسیله خلط در سرماخوردگی هوای محبوس در حفره‌ها نمی‌‌توانند در طول پایین رفتن غواص متعادل شوند. این مسئله در مورد هواهای محبوس شده بین بدن غواص و وسایل غواصی او نیز صادق است. چون این فضاهای محتوی هوا دارای دیواره های سخت هستند ، هوای محبوس درآنها نمی‌توانند فشرده شوند و فشار را متعادل سازند و حالتی پیش می آید که بافتهای بدن که بطرف خارج کشیده می‌شوند.این حالت ممکن است دردناک باشد و باعث پارگی رگها یا آسیب دیدگی بافت شوند. در غواصی نام این عارضه را فشردگی گذاشته اند. فشردگی روی مناطقی اثر می گذارد که دارای دیواره های سخت باشند، چه این نقاط در داخل بدن وچه در قسمتهای مربوط به دستگاههای غواصی باشند. به عنوان مثال معمولاً حبابهای گاز در روده ها هنگام پایین رفتن مسئله ساز نیستند چون به آسانی فشرده می‌شوند.

فشردگی (باروترمای ) بدن و صورت

چنانچه فشار هوا در ماسک یا پوشش صورت که در سطح آب نصب شده باشد ، بطور ناگهانی از فشار آب کمتر شود بافتهای صورت و بدن ممکن است بطور شدید دچار فشردگی گردند.این عارضه به خصوص در هنگام کار با لباس غواصی مربوطه به اعماق زیاد که سر و گردن و قسمت بالای سینه بوسیله صفحه و پوشش سخت پوشانده می‌شوند خطرناک می‌شود. در شرایط عادی فشار هوا در پوشش سر و لباس باید با فشار خارج در حال تعادل باشد. اگر فشار بطور ناگهانی کم شود ممکن است فشار خارج ، هوای داخل لباس و پوشش سر را به داخل لوله هوا برگرداند که در نتیجه لباس نرم فشرده می‌شود وبه بدن می چسبد وآن قسمت از بدن که در پوشش لباس قرار گرفته تحت فشردگی سخت قرار می‌گیرد و چنانچه اختلاف فشار زیاد باشد این شرایط ممکن است مرگ آفرین باشد.برای پیشگیری از فشردگی شدید بدن یاصورت کلیه وسایلی که در سطح آب نصب می‌شوند باید به یک دریچه یک‌طرفه مجهز گردند تا در هنگام قطع فشار مخزن ، بتوانند با استفاده از آن گاز را در لباس نگهدارند. اگر یک غواص به همین ترتیب بدون افزودن فشار به داخل لباس، به اعماق پایین‌تری غوص کند، قربانی فشردگی صورت یا بدن خواهد شد.فشار داخل ماسک صورت را معمولاً می‌توان با خارج کردن هوا از بینی متعادل کرد. ولی این امر در مورد عینکهای آبی که هیچ راهی برای تعادل فشار ندارند صادق نمی باشند ، بنا بر این نباید از عینکهای آبی جز در شنای سطح آب استفاده کرد.بافتهایی که در فشردگی ماسک با عینک آبی بیشتر از همه در معرض خطر قرار دارند عبارت است از بافتهای چشم و حدقه چشم.در لباسهای غواصی ، هوا ممکن است در چین خوردگی های لباس لاستیکی حبس شود و باعث ناراحتی و احتمالاً یک حالت خونریزی زیر جلدی حفیف، ناشی از فشار گردد.

فشردگی در ریه ها

هنگام انجام غواصی که با حبس کردن نفس همراه باشد ، ممکن است غواص به عمقی برسد که درآن هوای حبس شده در ریه ها فشرده شود و حجم آن به مقداری کمتری از حجم باقیمانده برسد. چنانچه این اتفاق بیفتد ، خون ومایع لنفی بطرف خارج کشیده می‌شود و باعث ایجاد فشردگی در ریه ها می‌شود.از نظر تئوری یک انسان متوسط با ریه ای به حجم کلی 6 لیتر نمی‌تواند بصورت حبس نفس تا عمق بیش از 30 متر ( 4 اتمسفر مطلق ) غوص کند ، چون هوای موجود در ریه های انسان دراین عمق به حجمی برابر با حجم باقیمانده (متوسط 5/1 لیتر) می‌رسد.با این همه رکورد غوص با نفس حبس شده از آن یک درجه دار نیروی دریایی آمریکا بنام رابرت کراف است که صاحب ریه های استثنائی به حجم 9 لیتر بوده و موفق شد تا عمق 73 متری یعنی 12 متر بیش از عمق محاسبه شده بر مبنای حجم باقیمانده ریه های خود غوض کند ، بدون اینکه عوارض ناشی از فشردگی ریه از او ظاهر گردد.

http://www.rs272.com/

http://marinemedicine.blogfa.com

http://rs272.tarlog.com/

http://rs1362.blogdoon.com/

http://rs272.persianblog.ir/

http://www.sahand272.blogfa.com/

http://www.rs272.com/

WEST AZERBAIJAN  URMIA--Dr.RAHMAT SOKHANI